İsveç’te tüm çalışanlar genel emeklilik sistemi içinde yer alan gelire dayalı ve primli emeklilik sistemlerine dahil edilerek sigortalı olur ve katkı payı öder. Genel emeklilik sistemi içinde yer alan garanti emekliliği ise ikamet edilen süreyle orantılı olarak ve İsveç’te ikamet edildiği sürece ödenen ve vergilerle finanse edilen emeklilik sistemidir.
Yaşlılık aylığı bağlanması için ilgilinin asgari son beş yıl içinde İsveç’te mukim olması ve onaltı yaşından sonra toplam olarak asgari on yıl İsveç’te ikamet etmiş olması gerekir.
Çalışanlar isterlerse özel emeklilik şirketleri aracılığıyla bireysel emeklilik yaptırabilirler.
Emeklilik sisteminin mali yapısı hükümet bütçesinden bağımsız, özerk, kendi kendini finanse eden bir yapıya sahiptir. Sistemin iki unsuru gelire dayalı ve primli emekliliktir.
Gelire dayalı sistem bir dağıtım sistemidir. Bir yıl içinde ödenen katkı payları aynı yılın emeklilik ödemelerini finanse eder. Sigortalının ödediği katkı payları bireysel emeklilik hesabına aktarılmakla birlikte hesapta bir fon bulunmaz. O yıl ödenen katkı payları emekli aylıklarının ödenmesi için yeterli düzeyde olmaz ise, açık miktarı sistemin tampon fonları ile karşılanır. Tampon fonda dört bağımsız ulusal emeklilik sigorta fonu bulunur.
Primli emeklilik sistemi tamamen bireysel fonlarla fonlanmaktadır. Emeklilik hesabı için ayrılan belli orandaki katkı payı sigortalının bireysel primli emeklilik hesabına aktarılır. Sigortalı, prim emekliliği için tahsis edilen tutarı fon piyasasında mevcut fonlar arasından tercih ettiği fonlarda değerlendirir. Seçilen fona göre risk tercihi yapılmış olur. Tercih yapmak istemeyenlerin fonları devlet tarafından aynı yaş grubunda bulunanlara göre oluşturulan fona yatırılır. Primli emeklilik sistemine yatırılan katkı paylarındaki değerlenme, seçilen fonların performansına göre belirlenir.
Gelire dayalı emeklilik sistemi ile bağlantılı olarak bir gelir endeksi ve taban gelir miktarı belirlenmiştir. Gelir endeksi, ortalama nominal gelirde meydana gelen artışın ölçüsüdür. Endeks emekli aylıklarının değerinin korunması işlevi görür. Taban gelir miktarının artışı gelir endeksi tarafından belirlenmektedir. Emekliliğe esas gelirin bir asgari sınırı vardır. Bu sınır Vergi İdaresi Kurumunun son vergi kararı baz alınarak belirlenir. Kişinin gelirinin taban fiyat endeksinin ( 2017’de 44 800 SEK) % 42.3’ünden fazla (2017 yılı için 18 951 SEK) olan kısmı, emekliliğe esas olarak hesaplanabilecek en düşük yıllık gelir miktarıdır.
İşçi tarafından ödenen genel emeklilik katkı payı, kişinin aylığının ve (malul aylığı hariç) sosyal sigorta ve işsizlik sigortasından elde ettiği gelirin % 7’sidir. Ödeme kaynaktan vergi kesintisi şeklinde yapılır.
İşverenler çalışanın aylığının % 10.21’i oranında katkı payı öderler. Eğer kişi sosyal sigortadan ya da işszilik sigortasından ödenek alıyorsa devlet % 10.21 oranında, malul aylığı alıyorsa (faaliyet ya da hastalık tazminatı şeklinde) %18.5 oranında katkı payı ödemektedir.
Yaşlılık aylığı için işçilerin ödediği prim oranlarının % 16’sı gelire dayalı emeklilik aylığı sisteminde yer alan dört ulusal emeklilik fonuna koyulur. %2.5’i ise prime dayalı emeklilik sistemi çerçevesinde faiz getiren varlıkların yer aldığı fonlara yatırılır. Emeklilik kredisi ve emeklilik katkı payı % 18.5’i olmakla birlikte, toplam emeklilik katkı payı % 17.21’dir. Bu farkın nedeni, emeklilik kredisi hesaplanırken katkı payı tabanının bireysel emeklilik katkı payının % 7’si oranında indirilmesidir. Yani azami katkı payı tabanı, gelire dayalı taban miktarının 7.5’inin % 93’üdür.
Garanti aylığı devlet tarafından finanse edilir.
Sigortalının en az 5 yıl emekliliğe esas gelir elde etmiş olması gerekmektedir.
Belirlenmiş bir emeklilik yaşı yoktur, emekli aylığı alınabilecek en düşük yaş 61’dir. 2017 yılı sonunda gerçekleştirilen bir reformla, en düşük emekli aylığı alma yaşının (1958 ve önce doğumlular hariç) 2020 yılından itibaren 62’ye, 2023 yılından itibaren ise 63’e çıkartılması öngörülmüştür. 2026 yılında ise en düşük emekli aylığı alma yaşı 64 olacaktır.
Yürürlükte bulunan Çalışma Kanununa göre isteyenler 67 yaşına kadar çalışabilmektedir. Yapılan yasal değişiklikle 2020 yılından itibaren 68, 2023 yılından itibaren ise 69 yaşına kadar çalışabilmek mümkün olacaktır. Ancak işçi ve işverenin anlaşmaya varmaları halinde çalışan, öngörülen son emeklilik yaşından sonra da çalışmaya devam edebilmektedir.
Garanti aylığı ise 65 yaşından itibaren ödenebilmektedir.
İşyeri emeklilik sözleşmelerinde emekli aylığı alma yaşı genellikle 55 olarak tespit edilmektedir. Ancak 65 yaş beklenmeden aylık almak tercih edildiğinde emekli aylığı önemli ölçüde düşük olmaktadur.
- Gelir ve prim emekliliği çalışmaya dayalı sigorta ödenekleridir. İsveç’te çalışan, gelir vergisi ödeyen ve emekliliğe hak kazanan herkes emekli aylığı sahibi olur.
- 65 yaşından itibaren ödenen garanti aylığının tamamına hak kazanmak için 16 – 64 yaşları arasında 40 yıl İsveç’te ikamet etmiş olmak gerekmektedir. Eksik kalan her yıl için aylıktan ¼ oranında indirime gidilmektedir. Garanti aylığına hak kazanmak için İsveç’te geçirilmiş olması gereken minimum süre 3 yıldır.
Emeklilik hesabında biriken ve emeklilik kredisi olarak adlandırılan tutar ile uygulanan yıllık faiz oranı alınacak aylığın miktarını belirler.
Ancak kişinin gelirinin yüksek olması yüksek emekli aylığı alınmasını sağlamaz zira vergilendirilebilir gelirin yukarıda açıklanan alt sınırının yanısıra bir de üst sınırı bulunmaktadır. Üst sınır taban gelir tutarının 7.5 katıdır. Gelirin bu seviyenin üstünde kalan kısmı işyeri emeklilik sigortası kapsamında hesaba katılmaktadır.
Emekli aylığının miktarını etkileyen bir başka unsur da miras kazanımı denilen ve her yıl aynı yaş dilimde yer alan ve vefat eden sigortalıların emeklilik hesabının, hayatta kalan sigortalılar arasında dağıtılmasıdır. Böylece emekli olduktan sonra daha uzun yaşayan sigortalılara, hesaplarında biriken tutardan daha fazla ödeme yapılmış olmaktadır. Aylığı belirleyen son unsur ise her yıl o yılın hesabından düşülen idari masraflardır.